Խոջալուի ցեղասպանության 21-րդ տարելիցը

ԽՈՋԱԼՈՒԻ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ  ՀԱՆԴԻՍԱՆՈՒՄ Է 20-ՐԴ ԴԱՐԻ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Խոջալուի ցեղասպանութունը հանդիսանում է վայրագության ակտ մարդկության պատմության մեջ, որը իր աներևակայելի դաժանության և անմարդկային բռնության մեթոդներով ուղղված էր ամբողջ ադրբեջանական ժողովրդի դեմ: Այս ցեղասպանությունը, միեւնույն ժամանակ, հանդիսանում է պատմական հանցագործություն ընդդեմ բոլոր մարդկությանը»:                                                                                            Հեյդար Ալիև                                                                                                                                                                                                                                                   

Խոջալուի ցեղասպանությունը Ադրբեջանը պատմության մեջ մտավ որպես դրա ամենա սարսափելի և ողբերգական էջերից մեկը: Դիմելով Ադրբեջանի ժողովրդին Խոջալուի ցեղասպանության 10 ամյակի հետ կապված Ադրբեջանական ժողովրդի համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիեւը ասել է« Ցեղասպանության այս դաժան գործողությունը որպես ամենա սոսկալի զանգվածային ահաբեկչական ակտերից մեկը մտավ մարդկության պատմության մեջ »:

Պետք է նշել, որ ադրբեջանական ժողովուրդը հայ ազգամոլների կողմից 200 տարի շարրունակ միշտ ենթարկվել է էթնիկ զտումների և դարցել ցեղասպանության քաղաքականության զոհերը: Ադրբեջանցիները արտաքսվում էին իրենց պատմական հողերից, վերածվում էին փախստականների և ներքին տեղահանված անձանց, և այդ ամենը ուղեկցվում էր հայերի կողմից իրագործվող զանգվածային կոտորածներով: Ադրբեջանցիների իրենց պատմա-էթնիկական հողերից արտաքսումը շարունակեց նաև խորհրդային տարիներում:
1948-1953 թթ. Հայաստանից աքսորվեցին 150.000 ադրբեջանցիներ, ովքեր վերաբնակվեցին Քուռ-Արազ դաշտավայրում: Իսկ 1988 թ-ում այս տարածքներից, որը հանդիսանում էր նրանց պատմական հողերը արտաքսվեցին 250.000 ադրբեջանցիներ, և այսպիսով Հայաստանը վերածեց միաէթնիկ պետությանը: 1988 թ. սկսաց Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունները և հայ գաղափարախոսների «Ծովից ծով Հայաստան » անվանվող խենթ գաղափարն կյանքի կոչելու ձգտումները հանգեցրեց գյուղերի, քաղաքների ոչնչացմանը և հարյուր հազարավոր անմեղ մարդիկանց զոհերի, ինչպես նաև հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիների իրենց պատմական հողերից վտարմանը:

Հայաստանի պետությունը, հակասելով բոլոր միջազգային նորմերին փորձում է Լեռնային Ղարաբաղը միացնել իրեն, ցուցաբերելով պատրաստակամություն իրագործելու հանցագործություններ և բռնարարքներ այս առումով: Խոջալուի ցեղասպանությունը, լինելով 20-րդ դարի ողբերգությունը հանդիսանում է Հայաստանի ագրեսիվ և հանցավոր քաղաքականության արդյունքն: 20-րդ դարի վերջում տեղի ունեցող այդ ողբերգությունը հանդիսանում է աղետալի հանցագործություններից մեկն ուղվաց  ընդդեմ ոչ միայն ադրբեջանական ժողովրդի, այլ բոլոր մարդկության դեմ: Խոջալուի ցեղասպանությունը հանդիսանում է այդ սարսափելի ողբերգություններից, ինչպիսինք են՝ Խաթընը, Խիրոսիման, Նագասաքին և Սոնկմինը:

Ին՞չ նպատակ էին հետապնդում հայերը, ընտրելով Խոջալուու քաղաքն իրենց թիրախը: Եթե մի կողմից այդ նպատակն հետապնդում էր ոչնչացնել Ղարաբաղի լեռնային մասը, որը ուներ ռազմավարական նշանակություն, ապա մյուս կողմից հայերը պարզապես ցանկանում էին ոչնչացնել ամբողջ Խոջալուուն՝ բնակավայրն, որը արտացոլում էր իր մեջ ադրբեջանական ժողովրդի պատմական և մշակութային ավանդույթները՝ սկսաց հնագույն ժամանակներից մինչեւ արդի շրջանը: Այս առանձնահատուկ մշակույթը պատմություն մեջ մտել է, որպես Խոջալը-Գեդեբեքյան մշակույթ: Կրոմլեխները, դոլմենները, ցիկլոպները, խարակները և Խոջալուի այլ հուշարձանները, ինչպես նաեւ տարբեր կենցաղային իրերը հանդիսանում էին մշակույթի նմուշներ և արտացոլում էին իրենց մեջ մարդկային հասարակության դինամիկան: Հայկական օկուպացիայի արդյունքում այդ բոլոր մշակութային հուշարձանների և հնագույն թաղման վայրերից մեկը համարվող Խոջալուի գերեզմանոցի ոչնչացումը՝ լինելով հայ վանդալիզմի լավ օրինակ հանդիսանում է բռնության ակտ՝ ուղղված համաշխարհային մշակույթի դեմ:

1992 թ. փետրվարի 26-ին՝ հայկական զորամասերը իրագործեցին ցեղասպանության ակտ 7,000 բնակչություն ունեցող Խոջալույում: Հայկական զորամասերի քաղաքի վրա հարձակման ժամանակ  այնդեղ կար ընդամենը մոտ երեք հազար մարդ, որովհետեւ բնակչության մեծ մասը քաղաքի ավելի քան 4 ամիս շրջափակման մեջ գտնվելու պատճարով ստոպվաց լքել էին այդ բնակավայրը:

 Խոջալուի ցեղասպանության ընթացքում՝ 613 մարդ սպանվեցին, իսկ տարբեր տարիքի 1,000 խաղաղ բնակիչները դարձան հաշմանդամ: Սպանվել են՝ 106 կին, 63 երեխա, 70 տարեց մարդիկ, իսկ 8 ընտանիքներ ոչնչացվել են աամբողջությամբ, 25 երեխա կորցրեցին իրնց երկու ծնողներն, 130-ը՝ ծնողներից մեկն: Տեղի ունեցաց ողբերգության գիշերը՝ 1,275 քաղաքացիներ գերի վերցվեցին, որոնցից 150-ի ճակատագիրը  դեռեւս անհայտ է:

 Այս ամենը իրականացվեց հայ զինվորների կողմից հատուկ դաժանությամբ ու աներևակայելի դաժանությամբ: Հարձակմանը մասնակցում էին նաեւ 2- րդ գումարտակի 366-րդ գունդը՝մայոր Սեյրան Մուղեղովիչ Օհանյանի (ներկայումս `Սեյրան Օհանյանը հանդիսանում Հայաստանի պաշտպանության նախարարը),

 3-րդ գումարտակի հրամանատար Յեւկենիյ Նանոկիխինի և առաջին գումարտակի շտաբի պետ Չիտչյան Վալերի Իսաեւիչի հրմանատարության տակ: Ռազմական գործողությունում մասնակցում էին ավելի քան 50 հայ սպաներն և ենտասպաներն («Խոջալուի օկուպացիայի հետ կապվաց քրեական գորղի հետաքննության նյութերից »):

Բնակչության մնացաց մասը, ովքեր ցանկանում էին փախչելով պրկվել՝ սպանվեցին նախապես տեղակայված դարաններից: Ըստ ռուսական մարդու իրավունքների պաշտպանության կենտրոն «Հուշամատյան»ի,  4 օրվա ընթացքում 200 դիակներ տեղափոխվում էին Խոջալուից դեպի Աղդամ, արձանագրվել են փաստեր՝ տասնյակ դիակների անարգման մասին: Աղդամում 181 դիակներ (130 տղամարդու և 51 կանանց, այդ թվում 13 երեխայի) անցել են դատաբժշկական փորձաքննությունից: Փորձաքննության ընթացքում բացահայտվել է, որ 151 մարդու մահվան պատճառն եղել է հրազենային վերքեր, 20-ի՝ բեկորային, 10-ը մարդ սպանվել են բութ առարկաների կաթվածից: Մարդու իրավունքների պաշտպանության կենտրոն նաեւ արձանագրել է կենդանի մարդանց գլխամաշկման փաստեր:

Խոջալուի ցեղասպանության դրվագները սարսափի մեջ է պահում մարդուն: Խոջալուի բնակչուհին՝ Անկիգան, ով հրաժարվել է արտահայտել՝ «Այս հողերի պատկանում են Մեծ Հայաստանին» բառերը՝ կենդանի այրվել էր հայ զինվորների կողմից: Խոջալուի մեկ այլ բնակչուհի Սարիյա Թալիբովան պատմուոմ է, որ «4 մեսխեթի թուրքի և 3 ադրբեջանցիները գլխատվեցին մի հայի շրիմի վրա: Այնուհետեւ եվս երկու ադրբեջանցիների աչքերը հանեցին»:

Հայերը ծաղրում էին նաև կենդանի մնացած մարդկանց: Նրանք հերձում էին գերիների մարմինների տարբեր մասերն և գլխատում էին նրանց, հանում էին երեխաների աչքերը, հերձում էին հղի կանանց փորներն: Խոջալուի վրա հարձակման ժամանակ օգտագործվել են 5,45 մմ տրամաչափի ապօրինի փամփուշտներից և քիմիական զենքերից: Այս ամենը հաստատում է այդ փաստը, որ Հայաստանը խախտել է Ժնեւի կոնվենցիայի արձանագրությունները և քաղաքացիական անձանց դեմ իրագործել է ցեղասպանության հանցագործություն:

Խոջալիում հատուկ դաժանությամբ իրագործվող ցեղասպանոթյունն սարսափի մեջ էր գցել այլ երկրների քաղաքացիներն հանդիսացող՝ ռու, վրացի, անգլիացի, ֆրանսացի, գերմանացի, ամերիկացի լրագրողներն ու հրապարակախոսներին:

Խոջալուի փախստականների ՄԱԿ-ին, Եվրոպական Միությանը և Եվրոպայի Անվտանգության և Համագործակցության Կազմակերպությանը ուղղվաց դիմումոմ ասվում է՝ մենք խոջալուցիները, ովքեր ավելի քան 10 տարի է, որ դարձել էնք փախստականներ խորն սրտացավությամբ և միեւնույն ժամանակ մեծ հույսերով դիմում էնք բոլոր խաղաղասեր ժողովուրդներին ու բոլոր միջազգային կազմակերպություններին: Խնդրում ենք Ձեզանից անտարբեր չմնալ այն աղետի, որը պատահել է մեզ հետ հայկական ռազմական ագրեսիայի արդյունքում: Մենք հավատում ենք, որ աղխարհի նման հեղինակավոր միջազգային կազմակերպությունները, ինչպիսինք էն  ՄԱԿ-ը, ԵՄ-ը և ԵԱՀԿ-ն, այլ նաև խաղաղասեր երկիրները կձեռնարկեն միջոցարումներ Հայաստանի կողմից իրականացվող ագրեսիայի և կամայականության դեմ:

Աշխարհում ընդունվաց միջազգային կոնվենցիաները, համաղխարհային օրենքները դատապարտում են ցեղասպանությունը նման Խոջալուի ողբերգությունը,  հայտարարում են դրա անթույլատրելիության մասին: Ադրբեջանական ժողովրդը իրավունք ոնի հայց ներկայացնելու ՄԱԿ-ի միջազգային արդարադատության դատարանը ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետությանը՝ ղեկավարվելով 1948 թ. դեկտեմբերի 9-ի «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և պատժելու» կոնվենցիայով: Աշխարհը պետք է իմանա, որ այդ հանցագործությունը ուղղված է ոչ միայն ադրբեջանական ժողովրդի դեմ, այլ նաև ամբողջ մարդկության դեմ: Այսօր Հայաստանուն բարձր պաշտոններ զբաղեցրած անձինք՝ Սեյրան Օհանյանը, Սերժ Սարգսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը և ուրիշները հանդիսանում էն տեղի ունեցաց ցեղասպանության մեղավորներն և պետք է պատասխան տան միջազգային դատարանի արջև»:

Հանցագործությունների չպետք է անպատիժ մնան: Հայաստանի ռազմաքաղաքական ագրեսիան պետք է դատապարտվի համաշխարհային հանրության կողմից: Միջազգային կազմակերպությունները, աշխարհի երկրների խորհրդարանները պետք միջազգային, քաղաքա- իրավական գնահատական տան Խոջալուի ցեղասպանությանը, որը իրագործվել է Հայաստանի Հանրապետության կողմից՝ Ադրբեջանի տարածքում որպես իսկական ցեղասպանություն:

Ադրբեջանի Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի Ա. Բաքըխանովի անվան Պատմության Ինստիտուտ