Հայերի կողմից իրականացված Ղարադաղլու ցեղասպանությունը

Ղարադաղլու գյուղը գտնվում է  Խոջավենդի շրջանի կենտրոնից դեպի Արեւմուտքի 13 կմ հեռավորության վրա, Խոնաշեն գետի  ափին, նախալեռնային տարածքում, Խոջավենդ-Խանքենդի ավտոճանապարհի եզրում: Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ, գյուղատնտեսությամբ, խաղողագործությամբ եւ շերամաբուծությամբ: Գյուղում կա  Վերենդելի, Միրզելի, Մամեդշաֆլի, Միրզախանլի, Ալիլլի, Թագլի, Մաշամմամադլի, Ղարադակլի, Հադջիսլու, Շահիդգուսեյինլի, Մամերզարլի, Գամջիլլի, Գյուլպերի և Աբուլգասանլի ցեղերը: 

 1951-թ նին Վերենդելի գյուղին միացվել է  մի քանի կոլխոզներ՝ Ղարադակլի, Վերենդելի, Գագարզա, Պարավավատումը: 1956 թ ին Վերենդելու հողի մեծ մասը բաժանվել է Սպիտակաշեն ու Մյուշկաբադ գյուղերի միջև: Վերենդեն Ղարաբաղի հինգ պատմական մարզերից մեկն է՝Վերենդե, Դիզակ, Ջրաբենդ, Խաչին, Թալիշ: 
Հայտնի է, որ Վերենդեն Կպչակների   ցեղերից մեկն է եղել: Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքների օկուպացման  արդյունքում միայն Խոջավենդու շրջանն է,որ  145 շեխիդների կյանքով է վճարել:  Ղարադաղլու գյուղի պատմության տարբեր փուլերում, գտնվելով  հայկական գյուղերի շրջապատմամբ, նրանց կողմից  հարձակումների և ջնշումների են ենթարկվել: Գյուղի քաջ որդիները միշտ պահպանել են գյուղը հայերի հարձակումներից: Սակայն,  հայերին ռուսների  աջակցության արդյունքում, Ղարադաղցիները չկարողացան թչնամու հարձակումը դիմակայել: Ղարադաղլու ցեղասպանությունը Ադրբեջանի պատմության մեջ գրված է արյան տառերով: Այն կոչվում է երկրորդ Խոջալու:
1992 թ.    Փետրվար 14 ին Քենխուրդ, Հաղարզա, Աղքենդ, Աշան, Մյուշկաբադ, Նինգի, Խանքենդի ու այլ հայկական  բնակելի գյուղերի  տարածքների ուղղություններից զինված միավորումները,  366-դ գնդի մոտոհրաձգային ստորաբաժանումների,տեխնիկայի ու կենդանի ուժերով  ինչպես նաև օտարերկրյա վարձկանների աջակցությամբ հարձակվել են Ղարադաղլու վրա, մնալով շրջապատված միջավայրում  առանց օգնության : Հայաստանի զինված ուժերը  ընդամենը չորս   դաժան մարտերի օրից շարունակ  կարողացան մտնել գյուղ: 

   Դաժան ցեղասպանության հեղինակներից մեկը, Ղարադաղլու գյուղում « Արաբո» գումարտակն է եղել: Նույն տարվա, փետրվարի 17 - ին  հայկական զինված ուժերը   366-դ գնդի աջակցությամբ հարձակվել են Ղարադաղլու գյուղի վրա: Հայերը պղծելով  դիակները,  չեն խնայել  երեխաներին եւ հղի կանանց: Նրանք տաշել են դիակները կտորի, պատանդներին խոշտանգել են,  նրանցից շատերին սպանել են: 1992 թ. ին Խոջալուի ողբերգությունից  մի քանի օր առաջ Ղարադաղլում գերիեն վերցվել 104 գյուղի բնակիչներ և 15 ինքնապաշտպանական ջոկատի  անդամները :  68 կենդանի փրկված գերիներին ամեն անգամ մի տարածքում, որն  կոչվում է «Զեքի բըլագը և Բեյլիք տաղը» գնդակահարել են երիտասարդներին և թաղել են նրանց դիակները սիլոսային փոսերում: 

Ըստ վկայական ցուցմունքների հիման վրա ապացուցված  է, որ երիտասարդ ադրբեջանցիներն նետվելով իրենց դուրս մեքենաներից գնալով զինված  հայերի վրա անելով կոչեր՝ « Ղարաբաղը մերն է », «Այս հողերը  երբեք չի կարող լինել ձերը »:

 Այս պահին, Թելման Թաղիեւին  հաջողվել է պայթեցնել ձեռքի թաքնված նռնակը,  , նրա հետ միասին սպանվել են մի քանի զինված հայեր:   Զայրացած  հայերը կանգնեցրել են մեքենան Նինգի գյուղի մոտ, գնդագահարել են երեքին, իսկ հինգ ոքուն տանելով Խանքենդի և քաղաքի տարածքում  գնդակահարել են դրանց:  Մնացած 49 գերիներին հանձնել են մեկուսարան: 

 Ղարադաղլու Ցեղասպանություն Վանդալիզմ,դաժանաբար վերաբերմունք գերիների դեմ, գլուխների կտրումը, կենդանի թաղում, ծեծումներ, քաղց- դա հանցագործություն է մարդկության դեմ: Գյուղում յուրաքանչյուր երկու ընտանիքներից  2-ը սպանվել են,  42  ընտանիք կորցրել են  իրենց միակ կերակրողին, 140 երեխաներ մնացել են որբ:
Հայ ահաբեկիչ Մոնթե Մելքոնյանի եղբայր՝ Մարգարն  իր գրքում Ղարադաղլու ողբերգության մասին գրում է՝  «Արաբո»,«Արամո» Զինվորները ցուցադրել են   38 գերիներ,  որոնց թվում եղել են զինվորներ և կանայք: Գերիներից մեկը  հանելով վիրակապված ձեռքից  նռնակն ու  նետել է հայի վրա: Պայթյունի ,ժամանակ  նա կորցրել է իր ոտքը: Հայ զինվորներն սկսեցին գնդագահարել և դանակով սպանել գերիներին:   Հեղինակն նկարագրում է իրադարձությունների շարունակությունը:  « Արամոյի   և Արաբոյի զինվորները»  խրախուսելով գերիների տնքոցիծ մտել են գյուղ: հավաքել են գերի զինվորների  զենքերն և  սկսեցին թալանել տները: 
Ղարադաղլու ցեղասպանությունն  «Արաբո» և «Արամո» ահաբեկչական խմբավորումների հետ միասին, մասնակցել են նաև՝ Գեորգի Մարտիրոսյանը եւ նրա որդիներ, Վլադիմիր եւ Կամո Նասիբյաններն, ով աշխատել է  1980 - 1987 թթ. Խոջավենդու շրջանի գործադիր կոմիտեի ղեկավար,  շրջանի  գլխավոր փոստատան ղեկավար՝ Դանիելյան Սլավիկը, Խոջավենդու շրջանի  ներքին գործերի վարչության անձնագրային բաժանմունքի ղեկավար, Ռազմիկ Պողոսյանը , Գագարզա գյուղի Ս. Միչուրինի անվան կոլխոզի տնորեն  Հայրապետյան Սաշան, շախմատի դպրոցի մարզիչ, Վարդան Բաբայանը: 
Ղարադաղլու ցեղասպանությունը մտել է պատմության մեջ  արյան տարերով: Մինչեւ այսօր, ոչ միայն օտարերկրացիներին, այլեւ այսօրվա երիտասարդները,  այս ողբերգու
թյան  մասին տեղեկություններ չունեն: Դրա համարել, բոլոր ուսումնական հաստատություններում պետք է, որ անցկացվի միջոցարումներ, որպեզի հասարակությունը ստանա մանրամասն տեղեկություններ:

  Այս հոտվածի գրումի ժամանակ  օգտագործվել է՝  Ադրբեջանի Հանրապետության գլխավոր դատախազության քննչական խումբի մի շարք  № 80377 քրեական նյութերից: 


Թարքմանեց՝ Թ.Կ.